Trong không gian kiến trúc của buôn làng các tộc người nhóm Môn – Khmer
khu vực miền Trung, Tây Nguyên, nhà rông luôn được dựng ở trung tâm làng, chứng
kiến mọi hoạt động của buôn làng.
Nhà rông không chỉ là trung tâm sinh hoạt văn hoá cộng đồng mà nó còn là
biểu tượng cho sức mạnh của buôn làng Tây Nguyên. Nhà rông thường được xây dựng
theo loi kiến trúc nhà sàn, khung nhà kết cấu theo kiểu rường cột. Nhà rông
thường có 3 gian hay 5 gian, liên kết đầu tiên ở kĩ thuật nhà rông là hàng
ngang, quá giang nằm trên đẩu cột và được cố định bời các ngoàm tự tạo tại đầu
cây cột chính. Kiến trúc nhà còn gắn liền với trang trí mĩ thuật khá công phu.
Mỗi đầu hồi nhà thường có đôi sừng chữ V, chạy dọc sống nóc là những dải hoa
văn đan bằng tre, nứa có hình mặt trời, tia sáng, hình kỷ hà cách điệu các mô
típ động vật, thực vật, hình ngôi sao tám cánh…
Già làng là người có uy tín và quyền uy ở trong làng; là người quản lý,
tổ chức mọi hoạt động của buôn làng Tây Nguyên. Mọi việc của làng đều được bàn
bạc nhất trí trong các thành viên, người chủ làng dựa vào đó ra quyết định thí
hành và điều khiển mọi việc theo luật tục và nguyên tắc tập trung dân chủ.
Nhà của người Khmer là nhà nền đất, lợp lá, vật liệu chủ yếu là mây,
tre, gỗ, lá thốt nốt, lá dừa. Nhà loại nhỏ chỉ có hai mái, mái trước ngắn, mái
sau đài. Nhà loại lớn gồm 2 mái chính và 2 mái phụ. Hệ thống các xà ngang, kèo
và cột được liên kết vững chắc bằng ngoàm, mộng và con xỏ. Bài trí trong nhà
đơn giản, gian giữa phía trước là nơi tiếp khách, hai bên là chỗ ngủ đàn ông,
phía sau là chỗ ngủ của phụ nữ.
Đến vùng đồng bào Khmer sinh sống, chúng ta sẽ thấy sự tương phản rõ rệt
giữa sự đơn giản của ngôi nhà và sự lộng lẫy của ngôi chùa. Chùa Khmer Nam Bộ
đẹp lộng lẫy, duyên dáng ở bộ mái cong với những hình trang trí từ nóc hài hoà
với nhiên nhiên và gần gũi với đời thường.
Hôn nhân và gia đình
Hôn nhân của các tộc người nhóm Môn – Khmer phổ biên là hôn nhân một vợ
một chổng, vợ cư trú bên nhà chồng và ngoại hôn theo đơn vị huyết thống: những
người cùng đòng họ cám kết hôn với nhau. Trước đây kết hôn theo kiểu gả bán,
mai mối. ngày nay trai gái tự do yêu đương, tìm hiểu và kết hôn, nhưng phải tôn
trọng luật tục.
